W środę w Żydowskim Instytucie Historycznym w Warszawie odbyła się prezentacja encyklopedii. W tym samym czasie trwała dwudniowa konferencja naukowa z udziałem badaczy realizujących projekt.

Prof. Żbikowski podkreślił, że encyklopedia zbiera wyniki prac naukowców, które były prowadzone w ŻIH od samego początku jego istnienia, a szczególnie realizowanych przez ostatnich kilka lat w ramach grantu Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki.

Wyjaśnił, że jest ona próbą oddania złożoności życia w getcie warszawskim, w którym przebywało 500 tysięcy ludzi. „Nie była to zwarta struktura. Żydzi warszawscy byli podzieleni, funkcjonowało wiele grup religijnych, partii politycznych, do getta zostali wtłoczeni Żydzi zasymilowani” – ocenił. Przypomniał, że do warszawskiego getta trafiali również Żydzi z innych miast i miejscowości.

„Wszystkiego o getcie nie wiemy, ale naszą wiedzę możemy uzupełnić jeszcze jedynie o ok. 10 procent” – powiedział w rozmowie z PAP.

„Z pół miliona ludzi, którzy przebywali w getcie, przeżyło i doczekało wyzwolenia ok. 10 tys., z tego, 2–3 tysiące złożyło relacje, do tego dochodzą dokumenty, które przetrwały cudem, przede wszystkim jest to archiwum Ringelbluma, tym dysponujemy, dlatego dużo więcej już nie powiemy” – uzasadnił Żbikowski.

Dodał, że jednym z tematów, który wymaga uzupełnienia jest życie religijne w zamkniętej dzielnicy północnej. „Chcemy pogłębić problematykę życia religijnego w getcie. Obrosło ono mitologią, bo zachowało się bardzo mało źródeł, trochę kazań, trochę wspomnień” - wytłumaczył. Poinformował, że historycy z ŻIH współpracują w tej dziedzinie z badaczami z religijnej społeczności w Izraelu, która kultywuje tę pamięć.

Nieznane fakty odkryte

Dr Maria Ferenc, kierowniczka i pomysłodawczyni projektu podkreśliła, że podczas prac nad encyklopedią, którą prowadziło ok. 20 badaczy, udało się pogłębić wiele problemów i zagadnień, a nawet odsłonić nowe, dotąd nieznane fakty.

„Poszerzyliśmy naszą wiedzę na temat Warszawskiej Rady Żydowskiej. W czasie prac nad projektem znaleźliśmy w Bibliotece Narodowej dokumenty, które nigdy dotąd nie były wykorzystywane. Dzięki nim poznaliśmy strukturę rady, jej działanie. Była ona bardzo złożonym organem. Miała prawie 30 wydziałów odpowiedzialnych za kontrolowanie i organizowanie różnych aspektów życia w getcie warszawskim. Był m.in. wydział opałowy, zajmujący się dystrybucją opału, którego wciąż brakowało; był zakład zaopatrywania zajmujący się aprowizacją. W ramach rady funkcjonował wydział gospodarczy zajmujący się m.in. budownictwem, w tym budową murów getta, bo Niemcy obarczyli Żydów obowiązkiem ich budowy. Nałożyli również obowiązek finansowania tego przedsięwzięcia” – opowiadała.

Dr Justyna Majewska, jedna z autorek haseł encyklopedycznych poinformowała, że zawierają one biogramy, dotyczą instytucji funkcjonujących w getcie, są hasła topograficzne, z dziedziny kultury tworzonej w dzielnicy zamkniętej oraz jej folkloru językowego.

„Hasła opisują wydarzenia od czasu założenia getta, poprzez egzekucje, aż po wysiedlenia” – oznajmiła.

Z czego składa się Encyklopedia?

Wersja książkowa jest wyborem najważniejszych opracowań. Nie ma w niej biogramów, które stanowią połowę haseł w encyklopedii internetowej.

„Jest tam ok. 1100 biogramów. Znajdują się najważniejsze nazwiska, takie jak Mordechaj Anielewicz (dowódca Żydowskiej Organizacji Bojowej, przywódca powstania w getcie warszawskim – PAP) lub Adam Czerniaków (przewodniczący Judenratu – PAP). Są też architekci, artyści, literaci. Ich biogramy są zaopatrzone w zdjęcia. W ten sposób przywróciliśmy tym ludziom twarze” – dodała Ferenc.

Dr Michał Trębacz dyrektor ŻIH podkreślił, że głównym źródłem historycznym, z którego czerpali autorzy haseł jest archiwum Ringelbluma, które znajduje się w instytucie, a jego wydanie, na które składa się 40 tomów zostało zakończone w ubiegłym roku. Wskazał, że praca nad encyklopedią getta zintegrowała środowisko naukowe zajmujące się tą tematyką.

Encyklopedia w formie elektronicznej jest dostępna pod adresem: https://delet.jhi.pl/pl/encyklopedia. 

Czytaj też: Nowy sezon kulturalny w Królikarni. Co przygotowano w letnim programie? [SPRAWDŹ]