W sobotę o godzinie 11:00 w warszawskim Ogrodzie Saskim z udziałem pary prezydenckiej, Andrzeja Dudy oraz Agaty Kornhauser-Dudy, rozpoczęła się 12. edycja akcji Narodowe Czytanie. Prezydent i pierwsza dama jako pierwsi odczytali fragment tegorocznej lektury, którą jest powieść „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.

Inaugurując akcję, Agata Kornhauser-Duda zwróciła uwagę na ponadczasową wartość powieści. Podkreśliła przy tym jej „silne zakorzenienie w krajobrazie” oraz wymiar patriotyczny.

— Chociaż w całej powieści ani razu nie pada słowo Polska, to przecież właśnie Polska jest tutaj wciąż obecna i najważniejsza. Eliza Orzeszkowa stworzyła barwny opis Kresów Rzeczypospolitej, dokumentując polskie miejsca i polski czas, dlatego można powiedzieć, że „Nad Niemnem” to na wskroś patriotyczna powieść — stwierdziła Agata Kornhauser-Duda.

Pierwsza dama zwróciła uwagę, że to również „epopeja o Rzeczypospolitej wielu narodów, a także historii naszej części Europy”, zaś „rzeką tych wielu narodów jest tytułowy Niemen”.

— To jest powieść o wspólnocie walki, wolności i wspólnocie pamięci o naszej części Europy i naszego regionu — wskazała.

Prezydent RP o lekturze

Prezydent Andrzej Duda zauważył, że „pierwsze zamówienie, jakie zostało złożone Elizie Orzeszkowej w 1884 r., nie dotyczyło powieści, ale opowieści w odcinkach; zostało złożone przez red. „Tygodnika Powszechnego”, wówczas Mariana Gawalewicza.

— Chodziło o napisanie opowieści o ludziach, opowieści społecznej, żeby napisać, jak wygląda społeczeństwo, jakie są relacje pomiędzy pokoleniami, jakie są relacje pomiędzy warstwami społecznymi, pomiędzy polskim chłopami a ziemiaństwem, szlachtą zagrodową — powiedział prezydent.

Jak zaznaczył, „Nad Niemnem” jest powieścią o nas, o Polakach. Zastrzegł, nie jest to powieść jedynie o tych, którzy żyli w XIX wieku.

— Wielokrotnie podkreślamy, że historia ma swoje cykle — także nasza historia, także polska historia. Powieść ukazująca rozterki ówczesnych ludzi — z jednej strony bohaterów powstania styczniowego bardzo często złamanych klęskę, które ono poniosło, z drugiej strony tych, którzy wątpią w sens jakiejkolwiek walki narodowowyzwoleńczej, którzy nie pamiętają w ogóle o tym czynie patriotycznym, jakim było powstanie, a z drugiej strony cały czas drzemiącej tradycji i sile tych niższych warstw społecznych, które ukazane są tutaj jako te, które mają głębie ducha — Bohatyrowicze i w nich drzemiąca wola odzyskania wolności, niepodległej, suwerennej ojczyzny — powiedział Prezydent RP.

— Te dyskusje przypominały pokoleniu moich dziadków, rodziców, ale także mojemu, czas, w którym myśmy żyli, kiedy zwłaszcza tu, w Warszawie, toczono dyskusje, czy Powstanie (Warszawskie - PAP) miało sens, kiedy też nie było wolnej, niepodległej i suwerennej całkowicie ojczyzny — zwrócił uwagę prezydent Duda.

Jak zaznaczył, „to jest powieść o nas, stąd właśnie jej piękno, stąd ta ciekawość, z którą, myślę, spokojnie mogę podejść do niej kolejne pokolenia, choć język bardzo często nie jest łatwy” — podsumował prezydent.

Wspólne czytanie Polaków

Jak podało Narodowe Centrum Kultury, 9 września „w setkach miejsc w całej Polsce i na świecie w ramach 12. edycji Narodowego Czytania będziemy czytać powieść „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej”. Dodano, że centralne wydarzenie z udziałem Pary Prezydenckiej odbywa się w Ogrodzie Saskim w Warszawie do godziny 16:00.

Do aktywnego współtworzenia tegorocznej akcji, w swoim liście zachęca Prezydent RP Andrzej Duda.

„Chciałbym, aby tegoroczna lektura pogłębiła też namysł nad tym, w jaki sposób współcześnie odczytujemy naszą historię i jak o niej pamiętamy. I żeby, zwłaszcza dzisiaj, w obliczu agresywnego rosyjskiego imperializmu, odwołując się do powstańczego czynu, powieść Orzeszkowej jeszcze bardziej umocniła przekonanie o podstawowym prawie każdego narodu do własnej wolności i suwerenności” — czytamy w liście prezydenta.

Narodowe Centrum Kultury zachęca wszystkich do oglądania i słuchania transmisji na profilach facebookowych Kancelarii Prezydenta RP, oraz na antenach Polskiego Radia i stronie NCK.

„Nad Niemnem” z aktorami

W sobotę w Ogrodzie Saskim w Narodowym Czytaniu wystąpią też aktorki i aktorzy: Izabella Bukowska, Ewa Domańska, Joanna Jeżewska, Kaja Kozłowska - Żygadło, Elżbieta Nagel, Iwona K. Pawlak (grająca Justynę Orzelską w filmowej wersji "Nad Niemnem"), a także Aleksandra Radwan, Lidia Sadowa, Piotr Bajor, Marek Barbasiewicz, Andrzej Ferenc, Wiesław Komasa, Szymon Kuśmider, Adam Marjański (filmowy Jan Bohatyrowicz z 1986 roku) oraz Michał Mikołajczak, Marcin Przybylski, Przemysław Stippa, Krzysztof Szczepaniak, Mirosław Wieprzewski, Rafał Zawierucha, Jerzy Zelnik i Konrad Żygadło.

Za reżyserię widowiska odpowiada Janusz Kukuła - główny reżyser Teatru Polskiego Radia. Reżyserem dźwięku jest Tadeusz Mieczkowski. Do realizacji warstwy muzycznej zaproszono wokalistkę i konsultantkę muzyczną Ginę Komasę oraz kompozytora, aranżera i pianistę Dawida Suleja Rudnickiego z zespołem muzyków.

Powieść Elizy Orzeszkowej

"Nad Niemnem" to najbardziej znana powieść Elizy Orzeszkowej. Powstawała w latach 1886–1887, a w formie książka ukazała się w 1888 roku. Ze względu na barwne opisy, wyrazistych bohaterów i odwołania historyczne dzieło porównywano do „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.

Żadna inna książka pisarki nie została tak entuzjastycznie przyjęta przez recenzentów, chwalono m.in. sprawne połączenie dydaktyzmu z walorami artystycznymi i przemyślaną kompozycję całości. „Nad Niemnem” cieszyło się popularnością i uznaniem kolejnych pokoleń czytelników. W II Rzeczypospolitej powieścią zainteresowało się kino. Ekranizację książki ukończono w 1939 r., ale obraz zaginął w czasie II wojny światowej. Kolejny film nakręcono w połowie lat 80. XX wieku.

„Nad Niemnem” to jeden najważniejszych utworów literatury polskiej podejmujący tematykę Powstania Styczniowego, którego 160–lecie obchodzone jest w 2023 roku.

Narodowe Czytanie

Akcja Narodowe Czytanie organizowana jest przez Prezydenta RP od 2012 r. Została zainicjowana przez prezydenta Bronisława Komorowskiego wspólną lekturą „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. W 2013 r. w całej Polsce odbyło się czytanie dzieł Aleksandra Fredry, a podczas następnych edycji czytano kolejno: „Trylogię” Henryka Sienkiewicza oraz „Lalkę” Bolesława Prusa; w 2016 roku „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza, a w 2017 roku lekturą Narodowego Czytania było "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego.

W 2019 roku lekturami było osiem najważniejszych polskich nowel, między innymi autorstwa Stefana Żeromskiego, Bolesława Prusa, Marii Konopnickiej i Bruno Schulza.

W 2020 roku, w warunkach obostrzeń epidemicznych, czytano „Balladynę” Juliusza Słowackiego. „Moralność pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej była lekturą w 2021 roku. W ubiegłym roku — w Roku Romantyzmu Polskiego – czytano natomiast „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza.

Czytaj też: Na Ochocie odbyły się obchody upamiętniające obronę Warszawy w 1939 r.