- Te prace, które są zaprezentowane, dają swoisty kalejdoskop i przegląd, w jaki sposób autorzy, którzy byli bezpośrednio zaangażowani, jak również ci, którzy z perspektywy bliskiej i trochę dalszej, starali się uchwycić losy powstańców i konsekwencje tych wydarzeń - mówił w "Poranku RDC" dyrektor Narodowego Centrum Kultury Rafał Wiśniewski.

Wystawiane są prace m.in. Kazimierza Alchimowicza, Michała Elwiro Andriollego, Adama Chmielowskiego, Maksymiliana Gierymskiego,, Stanisława Witkiewicza czy Artura Grottgera. Są także dwie współczesne instalacje, korespondujące z treścią wystawy.

- Mamy instalacje, w których polscy współcześni artyści pokazują, czym walczyli powstańcy. Broń nie taka, jaką sobie wyobrażamy, coś takiego doskonałego, tylko to są kosy, to są różnego rodzaju przedmioty, które służyły powstańcom do walki i obrony - tłumaczył profesor.

Narodowe Centrum Kultury podkreśla, że „żadne z polskich wydarzeń historycznych nie znalazło tak znacznego odzwierciedlenia w sztuce jak powstanie z 1863 r.”. „Stanowi ono kamień milowy w budowaniu świadomości narodowej i drodze do odzyskania niepodległości. Poprzez rysunki ukazujemy dramatyczny los powstańca, więźnia, zesłańca. Prezentujemy również prace z wizerunkami kobiet w żałobie i tych niosących pomoc więźniom. Świadectwa artystów – uczestników powstania, a także głos artystów współczesnych, pozwalają postrzegać tragedię powstańców i ich rodzin w kategoriach uniwersalnych”.

Na wystawie NCK prezentowane będą prace m.in. Kazimierza Alchimowicza, Michała Elwiro Andriollego, Adama Chmielowskiego, Ludomira Benedyktowicza, Maksymiliana Gierymskiego, Edwarda Jürgensa, Antoniego Maksymiliana Oborskiego, Alfreda Izydora Römera, Stanisława Witkiewicza, Artura Grottgera. W Kordegardzie pojawią się też prace Franciszka Streitta, Adriana Głębockiego, Józefa Chełmońskiego i Antoniego Kamieńskiego oraz instalacje dwojga współczesnych artystów – Teresy Murak oraz Mateusza Rembielińskiego.

Kameralnie o Powstaniu Styczniowym

„Zgromadzone w Kordegardzie prace mają w większości charakter realistyczny, można by rzecz – dokumentacyjny. Niewiele tu patosu. W wielu wypadkach to kadry rejestrowane podczas osadzenia albo zsyłki. Prezentacja skłania do zadumy nad niezwykłymi i dramatycznymi biografiami artystów – uczestników, np. Edwarda Jürgensa – powstańca, więzionego w Cytadeli Warszawskiej, gdzie zmarł w 2 sierpnia 1863 r.; Adama Chmielowskiego, późniejszego świętego brata Alberta, który w wyniku ran odniesionych podczas walk stracił nogę; Ludomira Benedyktowicza, który udział w powstaniu przypłacił utratą obydwu dłoni, śmiercią ojca, konfiskatą majątku rodziców i więzieniem w Cytadeli Warszawskiej; Alfreda Izydora Römera – osadzonego w twierdzy Dyneburskiej; zesłańca Kazimierza Alchimowicza, Maksymiliana Gierymskiego, zmarłego w 1874 r. w wieku 28 lat w następstwie gruźlicy, której nabawił się w powstaniu. Dziesięcioletnie zesłanie, utratę praw i majątku przeżył też powstaniec listopadowy i styczniowy Antoni Maksymilian Oborski” – zwraca uwagę NCK.

Witkiewicz w Powstaniu Styczniowym

Najmłodszy uczestnik Powstania Styczniowego w prezentowanej grupie artystów – Stanisław Witkiewicz – już jako dwunastolatek pełnił funkcję kuriera i zaopatrzeniowca oddziałów partyzanckich. Powstanie wspierali jego rodzice i dwoje starszego rodzeństwa. Po upadku powstania rodzina spędziła kilka lat na zesłaniu w Tomsku, a po ułaskawieniu ojciec Witkiewicza, Ignacy, zmarł w drodze powrotnej do ojczyzny.

„Wielkim patriotą i powstańcem walczącym w oddziale Ludwika Narbutta był pół Polak, pół Włoch Michał Elwiro Andriolli – późniejszy znakomity ilustrator (m.in. pierwszego ilustrowanego wydania »Pana Tadeusza« Adama Mickiewicza i »Konrada Wallenroda« czy Mickiewicza czy »Lilli Wenedy« Juliusza Słowackiego) oraz twórca stylu »świdermajer«, więziony w Petersburgu i zesłany na ok. pięć lat do środkowej Rosji” – przypomina Narodowe Centrum Kultury.

Ścierki na wystawie

Ekspozycja ma układ chronologiczny, odzwierciedlający wypadki poprzedzające wybuch powstania, epizody z bitew oraz egzekucje, zsyłki i represje będące jego konsekwencjami. Jej ramy stanowią akwarela malarza i litografa Adriana Głębockiego (z 1861 r.), ilustrująca walki uliczne na placu Zamkowym w Warszawie 8 kwietnia 1861 r., oraz prace Maksymiliana Oborskiego, tworzone podczas jego zesłania na Syberię. Dużą grupę prac stanowią rysunkowe pejzaże Ludomira Benedyktowicza.

Szczególnym zamknięciem wystawy jest współczesna instalacja Teresy Murak „Ścierki Wizytek”, powstała ze starych, zniszczonych ścierek, które artystka znalazła w warszawskim kościele Wizytek.

„Prezentujemy także instalację »Kosy« Mateusza Rembielińskiego. Praca ta, stworzona w 2014 r. podczas pleneru w Orońsku, nawiązuje do popularnej broni powstańców i niesie ogromny ładunek emocjonalny. »Kosa to jeden z ważniejszych trójdzielnych znaków kulturowych: pracy, śmierci i obrony« – mówił Wiesław Myśliwski, jeden z najwybitniejszych polskich pisarzy współczesnych w wywiadzie opublikowanym w 1990 r. w paryskiej »Kulturze« – przypomina NCK.

Otwarcie wystawy 12 stycznia o godz. 18:00. Ekspozycja czynna do będzie do 12 lutego.

Posłuchaj całej rozmowy: "Powstanie Styczniowe. Droga do niepodległości" w Kordegardzie

Czytaj też: Muzealne plany Warszawy na rok 2023. Na co warto czekać?