Uroczystość upamiętnienia zamknięcia przez Niemców getta w Warszawie odbyła się w piątek, w przeddzień rocznicy, na dziedzińcu XII LO im. Sienkiewicza przy ul. Siennej 53.

– Ten mur getta, fragment przemocy, to przypomnienie tragicznych losów warszawskich Żydów – powiedział dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego Albert Stankowski. Dodał, że ta uroczystość to „przypomnienie brutalnych wydarzeń, które wdarły się w historię Warszawy oraz jej mieszkańców”, i podkreślił, że dzień zamknięcia murów oznaczał początek niewyobrażalnego cierpienia 400 tys. osób odgrodzonych od świata zewnętrznego.

Zaznaczył, że mimo braku nadziei mieszkańcy getta znajdowali w sobie siły, aby nie zapomnieć o swoim człowieczeństwie.

– 84. rocznica zamknięcia getta to jedna z wielu smutnych dat w historii społeczności żydowskiej w Warszawie, w Polsce, ale także w dziejach miasta – ocenił Jacek Młynarski z Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce. Przyznał, że ilekroć myśli o 400 tys. ludzi stłoczonych na obszarze 300 hektarów, to nie potrafi sobie tego wyobrazić. – Bo czy możemy sobie wyobrazić mur, który nie pozwala ludziom przejść w przestrzenie miasta, w których mieszkali przez lata? Dla nas, ludzi żyjących w trzeciej dekadzie XXI w., to absurd – mówił.

W uroczystości uczestniczyli przedstawiciele społeczności żydowskiej, władz państwowych i lokalnych, dyplomaci, a także młodzież z liceum, na terenie którego znajduje się mur getta.

„Był mur w Warszawie”

Obchodom towarzyszy kampania społeczna „Był mur w Warszawie”, której celem jest podtrzymanie pamięci o getcie jako części wspólnej historii miasta. Od 4 do 20 listopada 2024 r. w przestrzeni i komunikacji miejskiej Warszawy zostały umieszczone plakaty oraz materiały wizualne, które – oparte na zdjęciach z kolekcji Muzeum Getta Warszawskiego – przedstawiają codzienność tzw. żydowskiej dzielnicy mieszkaniowej: przesiedlenia, niewyobrażalne stłoczenie, doświadczenie kompletnej izolacji.

Jak podkreślają organizatorzy akcji, czyli Muzeum Getta Warszawskiego oraz Towarzystwo Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, hasło kampanii, „Był mur w Warszawie”, zaczerpnięte z wypowiedzi Szewacha Weissa, "służyć ma refleksji nad znaczeniem materialnego muru i dziedzictwa, jakie pozostawił dla współczesnej Warszawy”.

Muzeum przygotowało także specjalny podcast pt. „Był mur w Warszawie”. Zawiera on m.in. wspomnienia świadków opowiadających o miesiącach poprzedzających zamknięcie getta, budowie muru oraz doświadczeniach związanych z izolacją. Ponadto na kanale YouTube Muzeum Getta Warszawskiego można obejrzeć film „Był mur w Warszawie: spacer po ostańcach muru getta warszawskiego”.

Historia getta w Warszawie

Wprowadzona przez niemieckiego okupanta izolacja ludności żydowskiej była integralną częścią antysemickiej polityki Trzeciej Rzeszy. W marcu 1940 r. Adam Czerniaków, prezes warszawskiego Judenratu, otrzymał informację o planowanym otoczeniu dzielnicy żydowskiej murem. Na mocy zarządzeń gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera z października 1940 r. nastąpił podział miasta – na teren getta musiało się przenieść 138 tys. Żydów, a 113 tys. Polaków musiało ten obszar opuścić.

Zamknięcie granic getta nastąpiło w nocy z 15 na 16 listopada 1940 r. – od tego momentu getto stało się dzielnicą zamkniętą, a z czasem strefą śmierci, której mieszkańcy, zdani na głodowe racje żywnościowe, stopniowo wymierali. Przez kolejne miesiące granice kilkukrotnie zmieniano, stłaczając mieszkańców na coraz mniejszej powierzchni, a po zakończeniu tzw. Wielkiej Akcji latem 1942 r. teren getta znacznie okrojono.

Rozpoczęcie likwidacji getta było bezpośrednim skutkiem podjęcia decyzji o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej”, która zapadła na naradzie nazistowskich dygnitarzy w Wannsee w styczniu 1942 r. „Poligonem doświadczalnym” zagłady miały być skupiska Żydów w Generalnym Gubernatorstwie.

22 lipca 1942 r. rozpoczęła się tzw. Wielka Akcja będąca częścią operacji „Reinhardt”, która, zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy, zakładała fizyczną likwidację Żydów. W ciągu dwóch miesięcy ok. 300 tys. Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince i tam zgładzono, a 10 tys. zamordowano w getcie. Ludność warszawskiego getta zmniejszyła się o blisko 75 proc. Na terenie pomniejszonego obszaru pozostało jedynie 60 tys. osób, które były zatrudnione w zakładach pracujących dla machiny wojennej III Rzeszy. W trakcie akcji „Reinhardt”, trwającej do końca 1943 roku, zginęło łącznie ok. 1,85 mln osób.

Czytaj też: Gorące posiłki, ciepłe ubrania i koce. Ruszyła 10. edycja akcji „Trochę ciepła dla bezdomnego”