Podczas Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych decyzją Komitetu Fundacji Ogród Sprawiedliwych ogłoszono nazwiska osób, którzy ratowali innych, walczyli o wolność, godność i równość. To Gareth Jones, Siergiej Kowalow i Alfreda Markowska. W stołecznym Domu Spotkań z Historią odbyła się konferencja prasowa Fundacji z tej okazji.

"W ramach obchodów Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych, Komitet Fundacji Ogród Sprawiedliwych co roku ogłasza trzech Sprawiedliwych. Przysługuje on osobie, która stawała w obronie ludzkiej godności w nieludzkich czasach totalitaryzmów, masowych mordów i zbrodni przeciwko ludzkości w XX i XXI wieku" - podaje organizator.

Międzynarodowa Fundacja Ogród Sprawiedliwych

Podczas konferencji ogłoszono także powstanie międzynarodowej Fundacji Ogród Sprawiedliwych. Jej fundatorami są Józef Wancer, Fundacja Auschwitz-Birkenau i włoska fundacja Gariwo. Fundacja została powołana 23 stycznia 2023 r.

- To dla nas bardzo ważny dzień dla nas wszystkich. Była grupa ludzi, którzy wierzyli w to, że trzeba upamiętnić tych, którzy oddali własne życie w obronie życia innych osób. Teraz mamy już strukturę, fundację i będziemy mogli jeszcze lepiej dbać o pamięć tych, którzy poświęcili się dla życia i wolności innych ludzi. Sprawiedliwi to nie tylko ludzie, którzy ratowali życie polskim Żydom, ale także osoby, które bez względu na narodowość, religię i kolor skóry bronili życia innych na całym świecie - powiedział założyciel fundacji Wancer.

- Celem fundacji jest edukacja i pielęgnowanie pamięci Sprawiedliwych. Nie wystarczy tylko wymienić ich nazwiska, ale trzeba cały czas pokazywać, że to jest właśnie dobro, że człowiek może być szlachetny - dodał. 

Podczas konferencji ogłoszono, że w 2023 r. tytułem Sprawiedliwego zostali uhonorowani Siergiej Kowalow, Gareth Jones i Alfreda Markowska.

Siergiej Kowalow

Siergiej Kowalow urodził się 2 marca 1930 r. W 1952 r. ukończył wydział biologii Moskiewskiego Uniwersytetu Państwowego (MGU). Już w połowie lat 50. XX wieku Kowalow podczas pracy na uczelni występował przeciwko ideologizacji nauki. W latach 1967-1968 Kowalow był sygnatariuszem wielu protestów i dołączył do działaczy powstającego ruchu obrony praw człowieka. W maju 1969 r. dołączył do pierwszej w ZSRR tego rodzaju organizacji - Grupy Inicjatywnej na rzecz obrony praw człowieka. 28 grudnia 1974 roku został aresztowany i oskarżony o "propagandę antyradziecką". Skazano go na siedem lat łagru i trzy lata zesłania.

Po powrocie do Moskwy w 1987 r. Kowalow zaangażował się w działalność na rzecz przemian demokratycznych. Od stycznia 1994 roku do marca 1995 roku był pierwszym rosyjskim rzecznikiem praw człowieka. W czasie tzw. pierwszej wojny czeczeńskiej Kowalow od początku krytykował politykę ówczesnego prezydenta Rosji Borysa Jelcyna i decyzję o użyciu sił zbrojnych wobec separatystów. Stanowisko, które w tej sprawie zajął i nagłaśnianie aktów przemocy ze strony sił federalnych, sprawiło, że Duma Państwowa odwołała go z funkcji rzecznika praw człowieka. W 1996 roku ustąpił ze wszystkich stanowisk w administracji Jelcyna. Krytycznie ocenił on Władimira Putina u początku jego rządów.

Kowalow był laureatem licznych odznaczeń i nagród zagranicznych oraz międzynarodowych za działalność na rzecz obrony praw człowieka. Polskie odznaczenie - Krzyż Wielki Orderu Zasługi RP - przyznał mu w 2009 roku prezydent Lech Kaczyński. W wypowiedziach na temat relacji rosyjsko-polskich Kowalow opowiadał się za zbadaniem i ocenieniem na drodze sądowej zbrodni katyńskiej.

Gareth Richard Vaughan Jones

Gareth Richard Vaughan Jones urodził się w 13 sierpnia 1905 r. w Barry (Walia). Był pierwszym zagranicznym dziennikarzem, który w czasie Wielkie Głodu na Ukrainie zanegował stalinowską propagandę i ujawnił światowej opinii publicznej informację, że pochłonął on wielką liczbę ofiar. Wykazał także, iż amerykański korespondent "New York Timesa" Walter Duranty powiela kłamstwa sowieckiej propagandy. Jones osobiście udał się na Ukrainę i przekonał się o skali Hołodomoru. Władze ZSRS uznały Jonesa za brytyjskiego szpiega. Otrzymał dożywotni zakaz wjazdu do Sowieckiej Rosji. Po powrocie do Londynu publikował artykuły o Wielkim Głodzie, jednak jego relacje były dyskredytowane przez innych zachodnich dziennikarzy, głównie Duranty’ego, który napisał artykuł "Głodu nie ma".

2 sierpnia 1935 r. został zamordowany w Mandżurii prawdopodobnie na zlecenie sowieckich służb.

Alfreda Markowska

Alfreda Markowska urodziła w 1926 r. się w rodzinie polskich Romów w okolicach Stanisławowa (ob. Iwano-Frankiwsk na Ukrainie). W 1941 r. Niemcy wymordowali jej tabor koło Bielska Podlaskiego. Przeżyła ostrzeżona o masakrze przez nieznajomą kobietę. Mieszkała w Rozwadowie (ob. Stalowa Wola). Niemcy zmusili ją do pracy na przy usuwaniu ciał z wagonów jadących z transportami żydowskich i romskich więźniów do obozów w Auschwitz i Bełżcu. Szacuje się, że ocaliła ok. 50 dzieci wydobytych spod ciał zmarłych i zapewniła im schronienie i opiekę. Za bohaterstwo i odwagę Alfreda Markowska otrzymała w 2006 r. z rąk prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Zmarła 30 stycznia 2021 r.

Dzień Pamięci o Sprawiedliwych

Dzień Pamięci o Sprawiedliwych został ustanowiony 10 maja 2012 r. przez Parlament Europejski.6 marca to data śmierci Mosze Bejskiego, urodzonego w podkrakowskich Działoszycach, inicjatora Ogrodu Sprawiedliwych w Jerozolimie oraz współtwórcy definicji "Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata"(1953).

W 2013 r. w warszawskim Domu Spotkań z Historią ukonstytuował się pod przewodnictwem Tadeusza Mazowieckiego Komitet Fundacji Ogród Sprawiedliwych. Komitet za cel swojej działalności uznał promowanie idei Sprawiedliwych, przede wszystkim ze względu na jej edukacyjny potencjał i aktywne wspieranie obchodów Dnia Pamięci o Sprawiedliwych w Polsce oraz podejmowanie działań zmierzających do utworzenia Warszawskiego Ogrodu Sprawiedliwych. Komitet Ogrodu Sprawiedliwych w Warszawie przyjął propozycję Dzielnicy Wola o ulokowaniu Ogrodu na skwerze gen. Jana Jura-Gorzechowskiego.

Każdego roku sadzone są drzewka dedykowane tym, którzy ratowali życie innych lub występowali w obronie ludzkiej godności w okresie nazizmu i komunizmu, ludobójstw, masowych mordów, zbrodni przeciwko ludzkości, popełnionych w XX i XXI wieku. Pierwszymi uhonorowanymi w 2014 r. byli: Marek Edelman, Magdalena Grodzka-Gużkowska, Jan Karski, Antonia Locatelli, Tadeusz Mazowiecki i Anna Politkowska.

Czytaj też: „Ekstaza św. Franciszka” autorstwa El Greco znowu w Siedlcach