Cykl siedmiu obrazów Bractwa św. Łukasza, które dzięki staraniom Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego powróciły do Polski, zostanie zaprezentowany na otwarcie Muzeum Historii Polski w ramach wystawy czasowej pt. „Wielkie i małe historie. Tworzenie kolekcji Muzeum Historii Polski”.

Dzieła przedstawiają najważniejsze wydarzenia z historii Polski, ukazując jej wkład w rozwój cywilizacji zachodniej, m.in. w relacje z sąsiadami, tradycje tolerancji i konstytucjonalizmu.

– Cykl obrazów Bractwa św. Łukasza powstał na wystawę światową w Nowym Jorku w 1939 roku. Został namalowany przez uczniów Tadeusza Pruszkowskiego, profesora Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. Chodziło o to, by pokazać najważniejsze wydarzenia z historii Polski przedrozbiorowej, które świadczą o naszej tradycji wolnościowej, zakorzenionemu chrześcijaństwu i związkach oraz znaczeniu dla wspólnoty europejskiej. Siedem tematów zostało wybranych przez komisję historyków pod kierunkiem prof. Oskara Haleckiego – mówi dyrektor Muzeum Historii Polski Robert Kostro.

Obrazy można podzielić na dwie grupy tematyczne. Pierwsza prezentuje wydarzenia z dziejów Polski o znaczeniu międzynarodowym. Druga grupa obrazów przedstawia momenty, które wprowadzały ideę demokracji w Polsce.

– Wśród ważnych wydarzeń wybranych do cyklu była m.in. unia lubelska, konfederacja warszawska, Konstytucja 3 Maja, ale też wydarzenia związane z chrześcijaństwem, jak chrzest Litwy czy bitwa pod Wiedniem – podaje Kostro.

Cykl malarski stanowi cenny zapis praktyki twórczej jednej z najciekawszych polskich grup artystycznych okresu dwudziestolecia międzywojennego. Obrazy Łukaszowców to także świadectwo zaangażowania środowiska sztuki i nauki w promocję Polski w okresie II RP.

Bractwo św. Łukasza powstało w 1925 r. w Kazimierzu nad Wisłą pod kierunkiem prof. Tadeusza Pruszkowskiego. Efekty prac zaprezentowano publiczności 7 grudnia 1938 r. w siedzibie Instytutu Propagandy Sztuki w Warszawie. Następnie obrazy przetransportowano statkiem do Ameryki, aby w kwietniu 1939 r. uświetniły Salę Honorową pawilonu polskiego na Wystawie Światowej w Nowym Jorku. Chwilę później wybuchła wojna.

– Kiedy wybuchła wojna i Polska poniosła klęskę, ówczesny komisarz generalny wystawy wyprzedał znaczną część zbiorów z pawilonu polskiego. Część przekazał do muzeum polskiego w Chicago, a obrazy i makaty Szymańskiego przejął sam, uznając, że ma do tego prawo, ponieważ nie otrzymał honorarium. Ostatecznie przekazał te obrazy do kolegium Le Moyne College w stanie Nowy Jork w mieście Syracuse, gdzie znajdowały się przez kilkadziesiąt lat – przypomina dyrektor Muzeum.

Idea powrotu obrazów do Polski wielokrotnie pojawiała się w debacie publicznej. Szczególne wysiłki na tym polu zostały poczynione przez Dyrektora Departamentu Dziedzictwa Kulturowego za Granicą i Strat Wojennych MKiDN Jacka Milera, a także reprezentującego Polonię amerykańską Piotra Obsta. Zwieńczenie tych starań miało miejsce w maju 2022 r.

Kim byli Łukaszowcy?

Bractwo św. Łukasza powstało w 1925 r. w Kazimierzu nad Wisłą. W maju 1938 r. artyści z ugrupowania otrzymali zadanie przygotowania cyklu obrazów na Wystawę Światową w Nowym Jorku.

Pracę tę podjęło wówczas jedenastu malarzy: Antoni Michalak, Bolesław Cybis, Bernard Frydrysiak, Jan Gotard, Aleksander Jędrzejewski, Eliasz Kanarek, Jeremi Kubicki, Stefan Płużański, Janusz Podoski i Jan Zamoyski pod kierunkiem prof. Tadeusza Pruszkowskiego, którzy poprzez intensywną pracę (po 10–12 godzin dziennie) dążyli do stylistycznego ujednolicenia dzieł.

Co wspólnego z dziełami Łukaszowców mają makaty Szymańskiego?

Makata pn. „Jan III Sobieski” według projektu Mieczysława Szymańskiego (wychowanka prof. Tadeusza Pruszkowskiego) została wykonana pod kierunkiem Marii Łomnickiej-Bujakowej przez zespół hafciarek z warszawskiej spółdzielni „Inicjatywa”.

Dzieło powstało na Wystawę Światową w Paryżu w 1937 r., na której zostało wyróżnione nagrodą Grand Prix. Następnie tkaninę pocięto na cztery oddzielne sceny („Alegoria zwycięstwa”, „Król z cesarzem Leopoldem po zwycięstwie wiedeńskim”, „Król z Marysieńką w otoczeniu dam dworu”, „Anioł”) i dwa lata później zaprezentowano na Wystawie Światowej w Nowym Jorku jako dowód sukcesów militarnych oraz potęgi Rzeczypospolitej Obojga Narodów za czasów króla Jana III Sobieskiego.

Materiał powstał we współpracy z Ministerstwem Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ramach cyklu „Kolekcje i instytucje ocalone przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego”.