Po jednej z
radiowych audycji, w której gościem była p. Alicja J. Lutostańska, historyk sztuki i zabytkoznawca do redakcji Radia dla Ciebie zgłosił się historyk dr Mariusz Kolmasiak, obecnie adiunkt w Dziale Badań Naukowych Muzeum Łazienki Królewskie, badający m.in. historię Belwederu. Ze wspomnień gościa programu zainteresował go wątek przedszkola, które jeszcze za życia marszałka Józefa Piłsudskiego aż do wybuchu II wojny św. w 1939 roku mieściło się w Belwederze.
Niedługo potem w domu Alicji Lutostańskiej odbyło się spotkanie, na które gospodyni zaprosiła również swoją koleżankę p. Małgorzatę Kalicińską-Buraczewską. Obie panie, związane poprzez swych ojców ze stowarzyszeniem Rodzina Wojskowa, uczęszczały do wspomnianego przedszkola, a p. Małgorzata Kalicińska także do szkoły, prowadzonej przez to stowarzyszenie w trzech punktach w Warszawie. Tak powstało nagranie wspomnieniowe, ale i ukazujące wiele nowych, nieznanych wątków z dziejów pałacu belwederskiego i środowiska piłsudczykowskiego. Relacje obu pań – świadków historii – zostały wykorzystane przez Mariusza Kolmasiaka w drugim wydaniu monografii pałacu belwederskiego „Belweder 1818-2018” [Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa 2018, s. 148-149].
Alicja J. Lutostańska jest córką Szymona Klemensa Lutostańskiego (1894-1933), majora WP, uczestnika wojny polsko-bolszewickiej 1919-1920, kawalera Orderu Virtuti Militari, i Anny z Bigelmajerów.
Małgorzata z Kalicińskich Buraczewska jest córką Wiktora Kalicińskiego (1894-1940), legionisty, majora WP, lekarza – doktora nauk medycznych, specjalisty balsamowania zwłok, szambelana papieskiego, zamordowanego w Katyniu, i Anny z Drezińskich.
Dr Mariusz Kolmasiak, pochodzący z Częstochowy, rodzinnie związany jest z Walentym Wójcikiem (1893-1940), chorążym Żandarmerii Wojskowej, członkiem Związku Strzeleckiego, chłopskim synem, zaangażowanym w ruchu zaraniarskim, pełniącym funkcję osobistego ochroniarza marszałka Józefa Piłsudskiego i współtwórcą Muzeum Belwederskiego.
M. Kolmasiak, interesując się rodzinną przeszłością, zebrał bodaj najwięcej informacji źródłowych o „królu żandarmów”, które z kolei wydatnie poszerzył o relację prof. Zbigniewa Wójcika (1922-2014), wybitnego historyka, syna tegoż Walentego Wójcika. Mariusz Kolmasiak jest autorem wystaw, popularyzatorem wiedzy historycznej. Wydał kilka książek, w których podejmuje zagadnienia bezpośrednio lub pośrednio związane z Belwederem, jak i tradycją piłsudczykowską.
Przedszkole i szkoła Rodziny Wojskowej
Przedszkole w pałacu belwederskim powstało w 1926 roku z inicjatywy Aleksandry ze Szczerbińskich Piłsudskiej ze względu na częste choroby młodszej córki Jadwigi. Mimo, iż była to placówka ogólnie dostępna, najczęściej uczęszczały do niej dzieci oficerów, podoficerów lub osób należących do kręgu współpracowników marszałka Józefa Piłsudskiego. Jak pisze dr Mariusz Kolmasiak (powołując się na wspomnienia jednej z wychowawczyń) w przedszkolu było szesnaścioro dzieci, podzielonych na dwie grupy: starszą i młodszą. Pierwszą z nich zajmowała się Kazimiera Lenkszewiczowa, drugą Janina Czabanowska. Przedszkole było przenoszone do innych pomieszczeń Belwederu (o czym mówią bohaterki audycji), a z czasem w budynku pałacowym umieszczono również szkołę Rodziny Wojskowej. Były też lata, gdy placówki te lokowano w siedzibie Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych (tzw. GISZ), o czym również relacjonują pp. Małgorzata Kalicińska i Alicja Lutostańska.
Nieliczni już żyjący uczniowie, czy dawne przedszkolaki oraz osoby związane z Rodziną Wojskową utrzymują ze sobą przyjacielskie kontakty do dziś – mówi Alicja Lutostańska. We wspomnieniach sięgają do wydarzeń, które mogło zapamiętać kilkuletnie dziecko. Przy opowiadaniu o ulubionym kakao, balu przebierańców lub ogrodowych spotkaniach z Panem Marszałkiem, pojawiają się liczne nazwiska. Są to koleżanki, koledzy, ale i pani woźna ze szkoły, wielu nauczycieli, lekarka, dbająca o zdrowie dzieci (jak np. szczepienia ochronne). Są w tej relacji najbliżsi – rodzice, ale także ministerialny syn, którego wychowawcy nie obawiali się ukarać, gdy niestosownie zachował się wobec pani woźnej…
Ciąg dalszy nastąpi…
Czy nazwiska tych osób komuś dziś coś jeszcze mówią? Czy jest szansa, aby dowiedzieć się czegoś więcej o tych licznych, a niekiedy będących na drugim planie, bohaterach belwederskiej opowieści?
Te nazwiska są zarówno znane, jak i nieznane. Od zapomnienia warto ocalić szczególnie te nieznane, o których być może historia zapomniała, a jeśli nie, to utrwalić w społecznej świadomości.
Czy po wysłuchaniu audycji lub przeczytaniu tej listy, znajdą się ci, którzy mają wiedzę o losie wymienionych osób lub potrafią wskazać źródła wiedzy o nich?
Byłaby to fantastyczna kontynuacja reporterskiego zapisywania historii, ale i być może przydatna naukowcom. Czekamy na reakcje!
Osoby, wymienione* w audycji przez jej bohaterki, pp.:
- Małgorzatę Kalicińską-Buraczewską
- Alicję J. Lutostańską:
Środowisko Rodziny Wojskowej i piłsudczykowskie
1.
Aleksandra ze Szczerbińskich Piłsudska (1882-1963), urodzona w Suwałkach, działaczka niepodległościowa, druga żona J. Piłsudskiego, inicjatorka powołania do życia przedszkola w Belwederze;
2.
Józef Klemens Piłsudski (1867-1935), polityk, mąż stanu, współtwórca polskiej Niepodległości;
3.
Wanda Piłsudska (1918-2001), lekarz psychiatra, starsza córka marszałka J. Piłsudskiego i Aleksandry ze Szczerbińskich;
4.
Jadwiga z Piłsudskich Jaraczewska (1920-2014), architekt, porucznik pilot Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii i RAF-u, córka J. Piłsudskiego i Aleksandry ze Szczerbińskich;
5.
Wiktor Kaliciński (1894-1940), legionista, major WP, dr nauk medycznych;
6.
Szymon Klemens Lutostański (1894-1933), major WP;
7.
Zofia z Hózman-Mirza-Sulkiewiczów Makowska (1900-1990), żona Wacława Makowskiego, matka jednego z przedszkolaków
Grono pedagogiczne i pracownicy
8.
Kazimiera Lenkszewiczowa (1907-1994), absolwentka seminarium nauczycielskiego, wychowawczyni w przedszkolu Rodziny Wojskowej w Belwederze w latach 1927-1929, a następnie nauczycielka w szkole w budynku Podchorążówki. Więźniarka w obozie w Ravebsbrück, uratowana przez szwedzki Czerwony Krzyż, po wojnie zamieszkała w Szwecji, prowadząc działalność polonijną. Zamężna za Alfredem Lenkszewiczem, współudziałowcem firmy „A. Suski, A. Lenkszewicz” w Warszawie, a następnie od ok. 1930 do 1939 roku dyrektorem w warszawskiej fabryce maszyn „Lilpop i Rau”. Aresztowany, zginął w obozie w Dachau. W czasie okupacji oboje Lenkszewiczowie działali w Radzie Głównej Opiekuńczej. Kazimiera Lenkszewiczowa była założycielką i fundatorką Fundacji im. Alfreda Lenkszewicza, przyznającej stypendia naukowe.
9.
Janina Czabanowska, wychowawczyni w przedszkolu belwederskim
10.
Janina (?) Grzędzińska, prawdopodobnie chodzi o Bolesławę z Filipowiczów Grzędzińską (1867-1934), przyjaciółkę Aleksandry Piłsudskiej, matkę pisarza Januarego Grzędzińskiego (1891-1975), syna Józefa i Bolesławy Grzędzińskich. Siostra Januarego, Eleonora była zamężna za Tadeuszem Gałeckim, pisarzem, ps. lit. Andrzej Strug
11.
Aniela Nikolay, lekarka placówek wychowawczych Rodziny Wojskowej
12.
p. Mroczkowska, woźna
Dzieci: przedszkolaki i uczniowie placówek Rodziny Wojskowej
13.
Karol Rudniewski (1931-1997), syn Romana, ziemianina i Marii z Zaleskich, ziemianki, dziennikarz, brat Alicji Marii Rudniewskiej (1928-2016), historyka sztuki, powstańca 1944 r., filantropki; uczęszczał do przedszkola w Belwederze
14.
Jacek Makowski, syn Wacława Makowskiego (1897-1986), pułkownika pilota WP, dyrektora naczelnego LOT w latach 1930-1939;
15.
Andrzej Józef Beck (1926-2011), syn Józefa Becka (1894-1944), senatora II RP, ministra spraw zagranicznych od 1932 roku, i Marii Wiktorii ze Słomińskich;
16.
Henryk Franciszek Żwirko (1930-2007), pracownik lotnictwa cywilnego, popularyzator lotnictwa, członek Stowarzyszenia Lotników Polskich, syn Franciszka Żwirki. Kazimiera Lenkszewicz we wspomnieniach podaje zapewne błędnie imię Andrzej, pp. M. Kalicińska i A. Lutostańska zgodnie twierdzą, że ich przedszkolny kolega miał na imię Henryk;
17.
Kajetan Kaliciński (1930-2007), syn Wiktora i Anny z Drezińskich, powstaniec warszawski, ps. AK „Kajtek”, żołnierz AK – Grupa „Północ” – zgrupowanie „Sienkiewicz”, następnie odcinek „Kuba” – „Sosna” – batalion „Łukasiński” – 2. kompania „Supraśl”
18.
Krystyna Stachowiczówna
19.
Barbara Kuczyńska,
20.
Hala Gilówna,
21.
Teresa Wyszyńska,
22.
Jerzy Zaleski,
23.
Jerzy Skoryna-Lipski (1926-2010), syn Jana i Konstancji z Lipskich, uczeń szkoły Rodziny Wojskowej, a także gimnazjum oo. marianów na Bielanach, uczestnik powstania warszawskiego, ranny, jeniec stalagów m.in. w Lamsdorfie, po wojnie na emigracji, działacz organizacji polonijnych i kombatanckich;
24.
Andrzej Kiełbasiński
25.
Maria z Radzickich Karłowska (ur. 1926), córka Mieczysława i Julii ze Steckich, uczennica szkoły Rodziny Wojskowej, gimnazjum im. królowej Jadwigi i ss. Nazaretanek w Warszawie, powstaniec warszawski (ranna), absolwentka UW, pracownik poradni zdrowia psychicznego, zamężna za Eustachym Karłowskim;
26.
Wanda Wolańska,
27.
Jerzy Kondratowicz,
28.
Maria Olicka,
29.
Maria Borysewiczowa,
30.
Irena Walewska,
31.
Irena Święcka,
32.
Irena Kozakiewiczówna,
33.
z Pikulskich (?) Jarużyna,
34.
Zbigniew Wójcik (1922-2014), syn Walentego Wójcika, chorążego Żandarmerii Wojskowej, przybocznego marszałka J. Piłsudskiego; żołnierz AK, absolwent UW, historyk, znawca historii Polski XVII wieku, zwłaszcza relacji polsko-ruskich
35.
Ewa z Borkowskich Chodaczkowa (1931-2014), córka Wilhelma Borkowskiego (1895-1941), dr nauk medycznych, specjalisty medycyny wojskowej, i Marii z Rawicz-Kosseckich; architekt, zamężna za Mieczysławem Chodaczkiem, od ok. l. 60. XX w. na emigracji we Francji
36.
Jadwiga Niewiadomska-Celińska-Sieleniewiczowa,
37.
Tadeusz Łopiński,
38.
Blanka z Kaczorowskich Kalkstein-Stolińska (1922-2004), kolaborantka niemiecka w czasie II wojny św., tajny współpracownik Służby Bezpieczeństwa PRL, zamężna za Ludwikiem Kalksteinem-Stoliński, pisarzem, kolaborantem niemieckim w strukturach Armii Krajowej
39.
Krzysztof Głuchowski,
40.
z Kalinowskich Bauerowa,
Dzieci z przedszkola Rodziny Wojskowej ze wspomnień K. Lenkszewicz
41.
Bożena Dąbska
42.
Zuzanna Wieniawa-Długoszowska,
43.
Andrzej Chrzanowski,
44.
Stefan Hołówko,
45.
Jerzy Laskowski,
46.
Stefan Maruszewski,
47.
Hanna Mozołowska,
48.
Stefan Rakowski,
49.
Bolesław Ruppert,
50.
Halina Stetkowska,
51.
Adam Szostak,
52.
Bronisław Wirski,
53.
Andrzej Wrotnowski,
54.
Wanda Żuromska
[źródło: K. Lenkszewicz, „Wspomnienia Belwederskie”, maszynopis, Stockholm, październik 1983, s. 3; zbiory Alicji Lutostańskiej]
*[Publikowana lista sukcesywnie będzie uzupełniana. Jeśli przy nazwisku nie pada określenie funkcji czy opis działalności osoby lub nie ma żadnego sformułowania, to oznacza to, iż jest to nazwisko przedszkolaka lub ucznia obu placówek Rodziny Wojskowej z lat 1926-1939].
Opr. Piotr Sz. Łoś, piotr.los@rdc.pl
[gallery ids="254906,254907,254908,254909,254910,254911,254912,254913,254914,254915,254916,254917,254918,254919"]
