W sobotę, 9 września w warszawskim Ogrodzie Saskim odbyła się 12. edycja akcji Narodowe Czytanie z udziałem pary prezydenckiej, Andrzeja Dudy oraz Agaty Kornhauser-Dudy. Prezydent i pierwsza dama jako pierwsi odczytali fragment tegorocznej lektury, którą jest powieść „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej.

Inaugurując akcję, Agata Kornhauser-Duda zwróciła uwagę na ponadczasową wartość powieści. Podkreśliła przy tym jej „silne zakorzenienie w krajobrazie” oraz wymiar patriotyczny.

— Chociaż w całej powieści ani razu nie pada słowo Polska, to przecież właśnie Polska jest tutaj wciąż obecna i najważniejsza. Eliza Orzeszkowa stworzyła barwny opis Kresów Rzeczypospolitej, dokumentując polskie miejsca i polski czas, dlatego można powiedzieć, że „Nad Niemnem” to na wskroś patriotyczna powieść — stwierdziła Agata Kornhauser-Duda.

Z kolei prezydent Andrzej Duda zaznaczył, że  „Nad Niemnem” jest powieścią o nas, o Polakach”. Zastrzegł, nie jest to powieść jedynie o tych, którzy żyli w XIX wieku.

— Wielokrotnie podkreślamy, że historia ma swoje cykle — także nasza historia, także polska historia. Powieść ukazująca rozterki ówczesnych ludzi — z jednej strony bohaterów powstania styczniowego bardzo często złamanych klęskę, które ono poniosło, z drugiej strony tych, którzy wątpią w sens jakiejkolwiek walki narodowowyzwoleńczej, którzy nie pamiętają w ogóle o tym czynie patriotycznym, jakim było powstanie, a z drugiej strony cały czas drzemiącej tradycji i sile tych niższych warstw społecznych, które ukazane są tutaj jako te, które mają głębie ducha — Bohatyrowicze i w nich drzemiąca wola odzyskania wolności, niepodległej, suwerennej ojczyzny — powiedział Prezydent RP.

Promowanie czytelnictwa

Na zakończenie wydarzenia w Ogrodzie Saskim pierwsza dama Agata Kornhauser-Duda podkreśliła, że w Narodowym Czytaniu nie chodzi o bicie rekordów, ponieważ głównym celem tej akcji jest promowanie najpiękniejszych dzieł polskiej literatury oraz promowanie czytelnictwa.

— Cieszymy się, że jest to także wspaniały sposób na wspólne spędzanie czasu przy dobrej literaturze — powiedziała.

Zaznaczyła także, że „z roku na rok ta akcja zyskuje na popularności”.

— W tym roku odbyła się ona w ponad 6 tysiącach miejsc w Polsce i na świecie. Bardzo serdecznie dziękujemy naszym rodakom z zagranicy za polonijne Narodowe Czytanie. Dziękujemy placówkom dyplomatycznym, ale także ośrodkom polonijnym, które zorganizowały wydarzenia, a szczególnie tym najbardziej oddalonym" — podkreśliła Agata Kornhauser-Duda.

Międzynarodowe czytanie

Narodowe Czytanie odbyło się w 300 miejscach w ponad 40 krajach, m.in. w obu Amerykach, Afryce, Australii i Nowej Zelandii.

„Nad Niemnem” nasi rodacy czytali również w Kazachstanie, Uzbekistanie oraz na Białorusi, m.in. w Grodnie, zaś na Litwie w ramach akcji ambasador Polski na Litwie Konstanty Radziwiłł czytał tę powieść nad litewskim Niemnem. Już tradycyjnie najwięcej zgłoszeń pochodziło z Ukrainy.

— Ta liczba wzrosła w stosunku do zeszłego roku i w tym roku Narodowe Czytanie odbyło się w stu miejscach na Ukrainie — powiedziała pierwsza dama.

Lekturę tegorocznej akcji nie czytano wyłącznie w języku polskim. „Nad Niemnem” było również czytane przez Japończyków w języku japońskim w Japonii.

Mazowsze czyta Orzeszkową

Na Mazowszu, pierwsze czytania odbyły się w tym tygodniu. W Siedlcach Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny zadbał o to, aby Narodowe Czytanie zainteresowało młodych słuchaczy. Na organizowanym w czwartek, 7 września wydarzeniu, uczelnia zaprosiła rapera, który wraz z uczniami siedleckich szkół połączył lekturę z freestylem. Do tegorocznego czytania uniwersytet nie zaprosił samorządowców, polityków, nauczycieli czy przedstawicieli instytucji a uczniów siedleckich szkół średnich.

Miejska Biblioteka Publiczna w Radomiu również włączyła się do akcji „Narodowe Czytanie”. Dla mieszkańców, oprócz wspólnego czytania lektury, przygotowano także niespodziankę muzyczną. Radomianie byli zachęcani, aby przynieść ze sobą swoje własne książki — dzięki temu mogli otrzymać pamiątkową pieczątkę.

W Płocku osoby biorące udział w wydarzeniu otrzymały certyfikat uczestnictwa. Tam również można było otrzymać okolicznościowy stempel Narodowego Czytania. Wybrane fragmenty „Nad Niemnem” przeczytali przedstawiciele władz miasta, instytucji kultury, firm, stowarzyszeń, szkół, dziennikarze i przedstawiciele służb miejskich. 

Wydarzenia towarzyszące akcji

— Zostało także zorganizowanych wiele imprez towarzyszących. W tym roku można było m.in. wziąć udział w inscenizacji ślubu Elżuni Bohatyrowiczówny, zorganizowano także liczne warsztaty, m.in. wikliniarskie, pisarskie oraz zielarskie. Lekturę czytano także w szkołach oraz przedszkolach. Akcja miała także swoją odsłonę w internecie. „Nad Niemnem” czytano ponadto nad brzegami rzek, na statkach, łodziach i promach — mówiła Agata Kornhauser-Duda.

Pierwsza dama zwróciła także uwagę na wystawę „Rośliny i ludzie. Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej”, która jest dostępna w przestrzeni czytelni Biblioteki Narodowej w Warszawie.

— Ta wystawa ukazuje pewien wycinek twórczości Orzeszkowej, który, jak myślę, nie jest przez nas do końca doceniany. Chodzi o niezwykłą relację Orzeszkowej z nadniemieńska przyrodą. Ona odbierała przyrodę nie tylko z entuzjazmem i bardzo sentymentalnie, ale odniosła się do przyrody w sposób naukowy. Gromadziła rośliny, klasyfikowała je i dokumentowała. Pisała również eseje-reportaże etnobotaniczne, które zyskały uznanie w świecie naukowym — przypomniała Agata Kornhauser-Duda.

Na wystawie można zobaczyć m.in. trzy tomy rękopisu „Nad Niemnem”, pierwsze wydanie tej powieści, jak również wykonany przez Orzeszkową zielnik.

„Kordian” i Narodowe Czytanie 2024

Na zakończenie wydarzenia para prezydencka ogłosiła, że lekturą Narodowego Czytania w 2024 roku będzie „Kordian” Juliusza Słowackiego.

Prezydent Andrzej Duda podkreślił, że „jest to dramat, jeden z najbardziej znanych w polskiej literaturze, także mocno związany z bardzo trudnym czasem, związanym z innym niż u Orzeszkowej, ale także dramatycznym dla Polaków wydarzeniem”.

— Będziemy przeżywać emocje, które targały polska duszą, Polakami oraz debatą międzypokoleniową, która się toczyła po powstaniu listopadowym. Będziemy przeżywali emocje, które również przelał na papier ze swojego serca nasz wielki wieszcz narodowy — wskazał prezydent — Czas może upłynął, ale postawy są podobne. My, Polacy, się nie zmieniliśmy. Dzisiaj zobaczyliśmy w powieści postawy absolutnie ponadczasowe. Podobne uczucia będziemy mieli w przyszłym roku — zaznaczył.

Wspólnie z Parą Prezydencką

Po wydarzeniu prezydent Andrzej Duda oraz pierwsza dama Agata Kornhauser-Duda wyszli do zebranych na wydarzeniu osób. Rozmawiali z nimi, pozowali do zdjęć oraz podpisywali programy tegorocznego Narodowego Czytania oraz egzemplarze książki „Nad Niemnem”, które przynieśli ze sobą zgromadzeni w Ogrodzie Saskim.

W Narodowym Czytaniu w Ogrodzie Saskim wystąpili: Izabella Bukowska, Ewa Domańska, Joanna Jeżewska, Kaja Kozłowska-Żygadło, Elżbieta Nagel, Iwona K. Pawlak (grająca Justynę Orzelską w filmowej wersji „Nad Niemnem”), a także Aleksandra Radwan, Lidia Sadowa, Piotr Bajor, Marek Barbasiewicz, Andrzej Ferenc, Wiesław Komasa, Szymon Kuśmider, Adam Marjański (filmowy Jan Bohatyrowicz) oraz Michał Mikołajczak, Marcin Przybylski, Przemysław Stippa, Krzysztof Szczepaniak, Mirosław Wieprzewski, Rafał Zawierucha, Jerzy Zelnik i Konrad Żygadło.

Za reżyserię widowiska odpowiadał Janusz Kukuła — główny reżyser Teatru Polskiego Radia. Reżyserem dźwięku był Tadeusz Mieczkowski. Do realizacji warstwy muzycznej zaproszono wokalistkę i konsultantkę muzyczną Ginę Komasę oraz kompozytora, aranżera i pianistę Dawida Suleja Rudnickiego z zespołem muzyków.

Artyści swój występ zadedykowali zmarłym aktorom — Januszowi Zakrzeńskiemu i Andrzejowi Precigsowi, który wystąpili w filmowej adaptacji „Nad Niemnem” z 1986 r.

Powieść Elizy Orzeszkowej

"Nad Niemnem" to najbardziej znana powieść Elizy Orzeszkowej. Powstawała w latach 1886–1887, a w formie książka ukazała się w 1888 roku. Ze względu na barwne opisy, wyrazistych bohaterów i odwołania historyczne dzieło porównywano do „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza.

Żadna inna książka pisarki nie została tak entuzjastycznie przyjęta przez recenzentów, chwalono m.in. sprawne połączenie dydaktyzmu z walorami artystycznymi i przemyślaną kompozycję całości. „Nad Niemnem” cieszyło się popularnością i uznaniem kolejnych pokoleń czytelników. W II Rzeczypospolitej powieścią zainteresowało się kino. Ekranizację książki ukończono w 1939 r., ale obraz zaginął w czasie II wojny światowej. Kolejny film nakręcono w połowie lat 80. XX wieku.

„Nad Niemnem” to jeden najważniejszych utworów literatury polskiej podejmujący tematykę Powstania Styczniowego, którego 160–lecie obchodzone jest w 2023 roku.

Narodowe Czytanie

Akcja Narodowe Czytanie organizowana jest przez Prezydenta RP od 2012 r. Została zainicjowana przez prezydenta Bronisława Komorowskiego wspólną lekturą „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. W 2013 r. w całej Polsce odbyło się czytanie dzieł Aleksandra Fredry, a podczas następnych edycji czytano kolejno: „Trylogię” Henryka Sienkiewicza oraz „Lalkę” Bolesława Prusa; w 2016 roku „Quo vadis” Henryka Sienkiewicza, a w 2017 roku lekturą Narodowego Czytania było "Wesele" Stanisława Wyspiańskiego.

W 2019 roku lekturami było osiem najważniejszych polskich nowel, między innymi autorstwa Stefana Żeromskiego, Bolesława Prusa, Marii Konopnickiej i Bruno Schulza.

W 2020 roku, w warunkach obostrzeń epidemicznych, czytano „Balladynę” Juliusza Słowackiego. „Moralność pani Dulskiej” Gabrieli Zapolskiej była lekturą w 2021 roku. W ubiegłym roku — w Roku Romantyzmu Polskiego – czytano natomiast „Ballady i romanse” Adama Mickiewicza.

Czytaj też: O życiu pełnym codziennych trosk. Otwarto wystawę „Ulmowie. Nie ma większej miłości”