To kolejna filmowa produkcja Ahmira "Questlove'a" Thompsona, współzałożyciela i perkusisty grupy The Roots. W 2021 r. stworzył "Summer of Soul (... or, When the Revolution Could Not Be Televised)", nagrodzony Oscarem film opowiadający o Harlem Cultural Festivalu, zapomnianej imprezie z 1969 r., podczas której wystąpili m.in. Stevie Wonder, Mahalia Jackson, Nina Simone, Gladys Knight and the Pips, a także Sly and the Family Stone.

Posłuchaj podcastu "O wielkich kronikarzach hip-hopu" | Jan Błaszczak z „Tygodnika Powszechnego” w rozmowie z Grzegorzem Chlastą
 

To właśnie tej ostatniej formacji i jej liderowi Questlove - autor książek "Hip-hop jest historią" i "Music Is History" - poświęcił swój nowy film. Pokazuje on dzieje zespołu i jego ekscentrycznego lidera, analizuje znaczenie i wpływ Stone'a nie tylko na muzykę przełomu lat 60. i 70., ale także na kolejne pokolenia artystów. Wśród jego rozmówców znaleźli się D'Angelo, Andre 3000, Chaka Khan, Q-Tip, a także Nile Rodgers, Clive Davis, George Clinton (lider formacji Parliament-Funkadelic) czy członkowie Sly and the Family Stone. Premiera filmu odbyła się podczas tegorocznego festiwalu Sundance, teraz dokument można zobaczyć na platformie Hulu.

W autobiografii "Rage to Survive" piosenkarka Etta James nazwała Stone'a czarodziejem i geniuszem. "Nigdy nie zetknęłam się z takim talentem jak Sly. Tylko James Brown i Otis Redding mogli mu się równać. Potrafił zagrać na każdym instrumencie i zaśpiewać wszystkie partie wokalne. Uczynił z R&B zjawisko międzynarodowe, zintegrował je i sprawił, że pokochał je cały świat. Wyprzedzał wszystkich, ledwie dało się za nim nadążyć".

Sly and the Family Stone był niemal wyzwaniem rzuconym konserwatywnym polityczno-społecznym normom. Nie tylko jego muzyka wymykała się podziałom na gatunki, w równej mierze sięgając po soul, funk i rock. Formację tworzyli muzycy o czarnym i białym kolorze skóry, kobiety i mężczyźni. "Nie każdy był zachwycony widokiem czarnych i białych wspólnie bawiących się na scenie" - opowiadała trębaczka Cynthia Robinson. Choć debiutancki album "A Whole New Thing" przeszedł bez echa, kolejna płyta - "Dance to the Music" z 1968 r. - przyniosła zespołowi popularność za sprawą tytułowej piosenki.

Sukces osiągnęli trzecim albumem. "Stand!" okazał się komercyjnym przebojem, a singiel "Everyday People" - w którym Stone wzywa do porozumienia przeciwnych stron amerykańskiego sporu rasowo-politycznego - wspiął się na szczyt list przebojów. "I Want to Take You Higher", "Stand!" i "Sing a Simple Song" miały chwytliwe melodie, album stał się "dokumentem swoich czasów" - wygasania wiary w hipisowskie przesłanie pokoju i miłości, rośnięcia w siłę ruchów obywatelskich i organizacji zrywających z pacyfistyczną retoryką, głoszących konieczność siłowej walki o równość.

Jeśli nie czuł "dobrych wibracji", jeśli cokolwiek nie było tak, jak sobie założył, Sly Stone zrywał umowę, odmawiał wyjścia na scenę, odwoływał koncert. Jego sławie muzycznego rewolucjonisty dorównywać zaczęła reputacja człowieka impulsywnego, trudnego we współpracy. W dodatku borykającego się z uzależnieniem od kokainy i PCP. Niektórzy jego zachowanie oceniali jako arogancję, inni widzieli w nim artystę świadomego swej wartości, walczącego o swoją sztukę. Wyrazem jego sławy, popularności i pozycji był występ formacji na święcie dzieci kwiatów - festiwalu Woodstock w 1969 r.

"Woodstock sprawił, że usłyszała o nim cała Ameryka. Stał się pierwszą czarną osobowością, która osiągnęła taki poziom sławy w okresie po najważniejszych wydarzeniach ruchu praw obywatelskich" - tłumaczył Questlove w rozmowie z "Guardianem". "To odróżnia jego sławę od tej, jaką cieszyli się Ray Charles, Chuck Berry i James Brown - oni mimo sławy na własnej skórze poznali, co to znaczy segregacja. James Brown nie mógł zjeść kolacji w klubie, w którym występował. A co się stanie, kiedy dostaniesz wszystko, czego zapragniesz?". Dzieje kariery Stone'a to opowieść o samozniszczeniu.

Prace nad albumem "There's a Riot Goin' On" zdominowała nie muzyka, ale narkotyki. Dawni przyjaciele przypisywali sobie nawzajem najgorsze intencje. Basista Larry Graham nabrał przekonania, że Stone wynajął zabójcę, by go zlikwidować. Zanim wsiadł do samochodu, sprawdzał, czy pod pojazdem nie ma ładunku wybuchowego. "Przyjęło się uważać +Riot+ za dowód upadku Sly'a, przejścia ze światła do mroku introspekcji zasilanej prochami" - pisał Jeff Kaliss, autor książki "I Want to Take You Higher. The Life and Times of Sly and the Family Stone". "W szerszym kulturowym kontekście płytę traktuje się jak ścieżkę dźwiękową towarzyszącą rozczarowaniu pokolenia Boomersów, odrzucenia przez nich idealizmu w reakcji na zamachy, wojnę, intrygi polityczne i narkotyki".

Dziennikarz i pisarz Greil Marcus w książce "Mystery Train" pisze, że na "Riot" Sly "dał słuchaczom - zwłaszcza białym - dokładnie to, czego nie chcieli. Pragnęli radosnych, podnoszących na duchu piosenek, a nie studium tego, co kryje się pod szerokim uśmiechem czarnej supergwiazdy". Album był dokumentem niepewnych czasów, w jakich powstał. Czasów odejścia od idealistycznych haseł dzieci kwiatów i coraz większego znaczenia organizacji takich jak Partia Czarnych Panter, która chętnie powoływała się na Jimiego Hendrixa, Boba Dylana czy Sly and the Family Stone. Sly nie prawił o wojnie, walce o sprawiedliwość społeczną z bronią w ręku. Pantery namawiały go, by wyrzucił z zespołu białych muzyków.

Jego grupa i piosenki same w sobie stanowiły polityczne deklaracje, choć nie mówiły bezpośrednio o Wietnamie czy Richardzie Nixonie. Zintegrowany rasowo zespół i pozytywne piosenki "Everyday People", "Everybody Is a Star", "Underdog", obietnica pokojowej rewolucji lat 60. i wielkiej przemiany okazały się ułudą pogrzebaną wraz z rosnącym uzależnieniem kontrkultury od narkotyków. "Paliliśmy zioło i piliśmy wino, aż pojawiła się kokaina" - wspominał Jerry Martini, saksofonista Sly and the Family Stone. Panująca w grupie postępująca dekadencja paraliżowała pracę nad muzyką, z niegdysiejszych przyjaciół czyniła wrogów, uniemożliwiała występy, nie pozwalała zdążyć na samolot, być we właściwym miejscu o właściwym czasie. Zespół odwoływał coraz więcej koncertów - 26 z planowanych 80 w 1970 r. Spóźnienie na koncerty w Waszyngtonie i Chicago doprowadziły publiczność do wściekłości, która przerodziła się w starcia z policją.

Wytwórnia nie mogła się natomiast doczekać nowej płyty. Zainteresowanie muzycznej prasy i rosnące wyniki sprzedaży poprzednich albumów sprawiły, że zdecydowała się wydać kompilację największych przebojów. Jednak ich pozytywny przekaz oraz energia nie miały już wiele wspólnego z sytuacją w grupie i nastawieniem jej lidera. "Starałem się kontrolować kogoś, kogo nie da się kontrolować" - załamywał ręce menedżer David Kapralik. - "Nie miałem na niego żadnego wpływu. Te dwie osoby: Sylvester Stewart, skryty, wrażliwy poeta, i Sly Stone, uliczny cwaniak, którego wymyślił, nieustannie ze sobą wojowały. Znieczulał się kokainą".

Po dawnej spontanicznej i nieskrępowanej radości nie pozostało nic. Chaos przy pracach producenckich pozbawił muzykę charakterystycznego dla zespołu luzu, zastąpił go klaustrofobią, poczuciem osaczenia, apatią. Sly przyprowadzał do studia przypadkowo poznane w klubach kobiety, kazał im śpiewać, nagrywał w środku nocy. Następnego dnia niszczył nagranie. Sam nagrywał partie basu, perkusji. Żywe instrumenty zastępował elektronicznymi. W studiu odwiedzali go Miles Davis, Ike Turner, Bobby Womack i Billy Preston - dwaj ostatni zagrali w piosence "Family Affair".

"Wszyscy mieli przy sobie broń. Sly niby był na miejscu, ale był nieobecny" - wspominał Womack w wywiadzie dla "Vanity Fair". "Leżał na fortepianie, kompletnie rozwalony, i gdy przyszedł czas nagrywania partii wokalnych, musieli mu układać mikrofony wokół głowy". Miles Davis natomiast, wspominając tę wizytę w swojej autobiografii, zapamiętał głównie "dziewczyny, kokainę, ochroniarzy pod bronią. Wszyscy wyglądali naprawdę groźnie". Obrazu dopełniały atakujące gości pitbulle Stone'a.

"Nic nie było już fajne" - kwitował perkusista Greg Errico, który opuścił zespół po zakończeniu sesji do "There's a Riot Goin' On" z 1971 r. Na tym albumie Stone zastępował go maszyną. Okładka przedstawiała amerykańską flagę ze słońcami w miejsce gwiazdek - była pierwszą w dziejach zespołu, na której nie znalazły się wizerunki wszystkich muzyków, całej "rodziny".

"Na upadek wielkich zespołów składają się zawsze te same sprawy: znajomi znajomych, ludzie nie wiadomo skąd, kręcący się wokół, dilerzy, podejrzani doktorzy..." - wyliczał Jerry Martini. Saksofonista zagrał na kolejnej płycie, wydanej w 1973 r. "Fresh". W zespole nie było już wówczas Larry'ego Grahama ani Grega Errico. Gwiazda Stone'a gasła, nieskrępowaną wyobraźnię artysty coraz bardziej tłumiły używki. Funk i soul wyszły z mody, zastąpiło je disco. W 1975 r. w nowojorskiej Radio City Music Hall zespół przyszła oglądać ledwie garstka widzów, a muzycy musieli się zrzucać na powrót do domu, na Zachodnie Wybrzeże. Wówczas zdecydowali się rozwiązać grupę.

Gdy w 1993 r. Sly and the Family Stone został włączony do Rock and Roll Hall of Fame, jego lider od dawna nie nagrywał, nie koncertował. Jego ostatnią płytę "Ain't But the One Way" ukończył producent - Sly przepadł bez wieści. Nie wierzył w zapewnienia kolejnych lekarzy, że nałóg wpędzi go do grobu. Kolejne zapowiadane "powroty" nie dochodziły do skutku albo ograniczały się do jednorazowego występu. Domagał się od dziennikarzy zapłaty za udzielenie wywiadu, snuł nierealne plany uczenia muzyki członków brytyjskiej rodziny królewskiej, mieszkał w samochodzie w Los Angeles, ale nadal opowiadał o nowej płycie. Zamiast niej w 2023 r. ukazały się wspomnienia Stone'a pt. "Thank You (Falettinme Be Mice Elf Agin): A Memoir" ze wstępem autorstwa Ahmira "Questlove'a" Thompsona. "Sly żył setkami żyć" - napisał.