"Polscy ziemianie w obronie ojczyzny podczas wojny z bolszewikami 1919-1921" - to tytuł jednej z najnowszych książek, wydanych przez Instytut Pamięci Narodowej, która porusza zagadnienie historyczne dotychczas tylko szczątkowo obecne w historiografii. Praca ta jest właściwie pionierska, bo po raz pierwszy omówiony został wątek wojny polsko-bolszewickiej, uwzględniający masowy udział ziemian w wydarzeniach lat 1919-1921.
Ziemianie stanowili niewielką grupę społeczną w pierwszej połowie XX wieku (ok. 2% w skali całego społeczeństwa), ale dysponowali jeszcze dużym kapitałem gospodarczym (majątki ziemskie), ale również, co autor bardzo podkreśla w książce, tzw. ludzkim. Ziemianie byli ludźmi szanowanymi w środowiskach wsi, działali w samorządach lokalnych, pełnili tradycyjną funkcję kolatorów w parafiach, roztaczali szeroką opieką potrzebujących (filantropia na wsi i w miastach). Inicjowali zmiany gospodarcze, społeczne, a dwór na wsi był swego rodzaju centrum kulturalnym małych regionów. Dzięki autorytetowi ziemian wielu synów chłopskich poszło na wojnę, wstępując ochotniczo do polskiej armii, walczącej z bolszewikami. W kręgach polskiej dyplomacji (szczególnie zagranicznej) oraz wśród dowódców wojska, jak też w jego szeregach na froncie, było wielu ziemian, począwszy od znanych generałów: Rozwadowskiego, Szeptyckiego, Grzmota-Skotnickiego, Komorowskiego "Bora", oficerów, jak np. Wieniawa-Długoszowski czy "Hubal" (H. Dobrzański), a np. na Kazimierzu Młodzianowskim (o czym słyszymy w audycji) skończywszy.
Niebagatelną rolę spełniły kobiety - ziemianki, które nie tylko gospodarowały w majątkach podczas nieobecności mężów, ale wspomagały akcje aprowizacyjne (razem ze Związkiem Ziemian), wiele z nich też było sanitariuszkami, prowadziły szpitale polowe itd. Wielką sławą okryły się np. Marcelina Rościszewska w Płocku (jako działaczka i obrończyni Płocka), Teresa Grodzińska z Radomia (sanitariuszka), czy jej kuzynka, Maria Zdziarska.
O udziale ziemian w wojnie polsko-bolszewickiej, zarówno aprowizacyjno-organizacyjnym, jak też wprost w walkach na froncie oraz o znaczeniu historycznym tego środowiska w okresie kształtowania się polskich granic po zaborach, w programie mówi dr Marcin K. Schirmer, historyk, prezes Polskiego Towarzystwa Ziemiańskiego, autor książki: "Polscy ziemianie w obronie ojczyzny podczas wojny z bolszewikami 1919-1921".
