Coraz częściej zdarza się, iż informacjom przebijającym się do przestrzeni publicznej dotyczących postępowań prowadzonych przed sądami kościelnymi, towarzyszą wiadomości o uczestnictwie w tego rodzaju procesach tzw. adwokatów kościelnych. Jednakże, podobnie jak ma to miejsce w przypadku opisywania przebiegu procesu kanonicznego, sposobu procedowania sędziów – duchownych, kompetencji stron czy nawet określenia używanego do nazwy ww. postępowania, także w stosunku do adwokatów kościelnych pojawia się w przestrzeni publicznej wiele nieścisłości, informacji nieprecyzyjnych a nierzadko fałszywych.
            Wyjaśnianie tych kwestii należy rozpocząć od stwierdzenia, iż adwokat kościelny nie jest specjalnym ani wyjątkowym rodzajem adwokata świeckiego. Pomimo pewnych podobieństw kompetencyjnych w ramach działania przed organami sądowymi – dotyczących możliwości uczestniczenia w procesach w charakterze pełnomocnika stron postępowań - wykształcenie w zakresie prawa świeckiego oraz spełnienie innych wymogów określonych przez właściwe regulacje państwowe w zakresie uzyskania uprawnień do pełnienia zawodu adwokata, nie przekłada się na uprawnienie działania w charakterze adwokata kościelnego. Tego rodzaju możliwość pojawia się dopiero po spełnieniu konkretnych przesłanek określonych przez przepisy prawa kanonicznego – czyli wewnętrznej regulacji prawnej Kościoła katolickiego.
            Zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami Kodeksu Prawa Kanonicznego z 1983r., adwokatem kościelnym może być osoba duchowna lub świecka posiadająca odpowiednie wykształcenie (tytuł licencjata kościelnego i/lub doktora prawa kanonicznego), będąca „prawdziwie biegła” w prawie kanonicznym; pełnoletnia i „nienaruszonej sławy” oraz zatwierdzona przez biskupa diecezjalnego i wpisana na listę adwokatów działających przy danym sądzie / mająca możliwość występowania przed danym sądem w konkretnej sprawie. Co ciekawe, kwestia przynależności religijnej jest bardzo istotna, ale nie definiująca – adwokatem może być zarówno katolik, jak i osoba spoza Kościoła (pod warunkiem uzyskania zgody biskupa diecezjalnego).
           

Kompetencje adwokata kościelnego

Główną kompetencją adwokata kościelnego jest możliwość reprezentowania strony w procesie toczącym się przed sądem kościelnym. Tego rodzaju uprawnienie pozostaje związane z realizacją gwarantowanego przez regulację kościelną prawa do korzystania z pomocy pełnomocnika. W przypadku postępowań o stwierdzenie nieważności małżeństwa sakramentalnego, nazywanych także kanonicznymi procesami małżeńskimi, adwokaci kościelni mogą być pełnomocnikami zarówno stron powodowych, jak i pozwanych.
            Wartym podkreślenia jest jednak, iż to nie jest jedyna forma możliwości wsparcia strony , adwokat uzależniony jest na dobrą sprawę od konkretnej wizji współpracy z danym klientem – może reprezentować stronę zarówno przez cały czas postępowania, na wszystkich jego etapach (wtedy adwokat przejmuje na siebie cały pakiet obowiązków związanych ze sporządzaniem odpowiednich pism, dokonywaniem właściwych czynności w przewidzianych terminach; kontaktem pocztowym z sądem oraz przekazywaniem właściwych informacji swojemu klientowi); dołączyć do procesu w konkretnym momencie (w związku z faktem, że został poproszony o współpracę, gdy postępowanie już trwało); świadczyć pomoc doraźną poprzez wyjaśnienie konkretnej kwestii czy sporządzenie konkretnego pisma.
            Pomoc adwokata kościelnego może rozpocząć się jeszcze przed wszczęciem postępowania kanonicznego – dzięki posiadaniu odpowiedniego doświadczenia i konkretnej, wymaganej wiedzy, podczas pierwszego spotkania adwokat kościelny pomoże osobie zainteresowanej uzyskaniem wyroku stwierdzającego nieważność danego związku małżeńskiego przeanalizować dokładnie relację małżeńską oraz ocenić podstawy wszczęcia ww. procesu i ewentualne szanse strony.
            Wspomniana rozmowa obejmuje analizę szeregu różnorakich kwestii dotyczących życia osobistego, zdrowotnego i rodzinnego stron, dojrzałości psychicznej i emocjonalnej, okresu ich dorastania, okoliczności poznania, przebiegu znajomość przedślubnej, okoliczności towarzyszących podejmowaniu decyzji o ślubie, przygotowań do ceremonii i samego przebiegu zawierania małżeństwa, sytuacji po ślubie, okoliczności rozstania i funkcjonowania po rozpadzie związku.
            Drobiazgowe omówienie tych, nierzadko bardzo osobistych czy wręcz intymnych kwestii, ma służyć znalezieniu uzasadnienia jednej bądź kilku przesłanek stwierdzenia nieważności małżeństwa, których katalog zawarty jest we właściwych przepisach prawa kanonicznego. Pomoc adwokata kościelnego jest nierzadko niezbędna, by rozpoznać i usystematyzować pewne kwestie, bądź też zwrócić uwagę na zagadnienia zupełnie nieważne na pierwszy rzut oka, a mogące mieć zasadnicze znaczenie w procesie kanonicznym.