Unici podlascy - dekanat łosicki
Zawarta w Brześciu nad Bugiem w 1596 roku Unia Brzeska miała być pomostem między prawosławiem a kościołem łacińskim (rzymsko-katolickim) w I Rzeczypospolitej. Politycznie, istniała groźba rozciągnięcia wpływów patriarchatu moskiewskiego na cerkwie prawosławne na terenie I Rzeczypospolitej. Król nie mógł do tego dopuścić. Część duchowieństwa prawosławnego przystąpiła do Rzymu, uznając prymat papieski i przyjmując katolickie dogmaty, ale pozostawiając wschodnio-bizantyjski ryt w liturgii. Od początku właściwie (np. sprawa biskupów unickich, których nie dopuszczono do zasiadania w Senacie) grekokatolicy czyli unici borykali się z różnymi problemami, a biskupi obrządku wschodniego byli podzieleni co do poparcia Unii. Początkowo unitami byli przedstawiciele szlachty, z czasem przeważająca grupa wiernych greckokatolickich to byli chłopi, stąd też Kościół ten nazywano chłopskim. Unici przetrwali, przejmując w poszczególnych parafiach dawne cerkwie prawosławne lub szlacheccy fundatorzy budowali nowe.
Najtrudniejszy okres dla wiernych Kościoła greckokatolickiego nastąpił z chwilą (lata 30. i 40. XIX w.), gdy carat - jako zaborca - postanowił z czasem zlikwidować Unię. Już wówczas zaczęło się przechodzenie unitów do Kościoła łacińskiego. Tych, którzy trwali przy obrządku wschodnim spotkały ogromne represje, szczególnie po powstaniu styczniowym 1863 roku. Wydarzenia, świadczące o determinacji w obronie wiary, miały miejsce m.in. w Pratulinie i Drelowie (1874). Unici w konspiracji zawierali związki małżeńskie (tzw. śluby krakowskie). Zrodzone z tych związków dzieci w dokumentach metrykalnych były nieślubnymi.
W ukrywaniu się unitów zaangażowani byli również podlascy i galicyjscy ziemianie, o czym wspomina m.in. Maria z Łubieńskich Górska.
Po ukazie tolerancyjnym 1905 roku, wobec tak skomplikowanej i tragicznej historii, unici zaczęli przechodzić do Kościoła rzymsko-katolickiego, pielęgnując jednak tradycję tożsamości unickiej, która w wielu domach przetrwała do dziś. Co ciekawe, mimo braku wykształcenia, stosunków społecznych panujących na podlaskiej wsi, unici osiągnęli wysoki poziom świadomości narodowej. O ile na terenach Chełmszczyzny i lwowskich grekokatolikami byli głównie Rusini (potem Ukraińcy), to na Podlasiu unici czuli się Polakami. Już przed II wojna św. rozpoczęły się na poziomie diecezjalnym starania o beatyfikacje unitów, którzy zginęli w 1874 roku w Pratulinie, ale Ii wojna św. przerwała te działania. Męczennicy Podlascy z Pratulina zostali beatyfikowani w 1996 roku przez papieża Jana Pawła II.
O unitach podlaskich w audycji mówi Tomasz Dobrowolski, wieloletni prezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Łosickiej, emerytowany nauczyciel, historyk, autor wielu książek i redaktor wydawnictw naukowych, traktujących o historii Podlasia, ze szczególnym uwzględnieniem Łosic i okolic. Najnowszą Jego publikacją jest książka pt. "Unici ziemi łosickiej i ich walka o jedność Kościoła i polską wieś na Podlasiu" (Łosice 2018).
[gallery ids="273069,273067,273065,273060,273061,273062,273063,273064,273059,273058,273053,273054,273055,273056,273057,273052"]